W dniu 30-go kwietnia 2025 r. Trybunał Sprawiedliwości wydał wyrok w sprawie C-278/24, P. K. przeciwko Dyrektor Izby Administracji Skarbowej we Wrocławiu[1]. W świetle tego orzeczenia członkowie zarządu spółek kapitałowych powinni badać stan wypłacalności zarządzanych przez nich spółek i ustalać konieczność złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości nawet wówczas, gdy może być nieskuteczny. Dla uniknięcia ryzyka odpowiedzialności za chociażby jedną zaległość podatkową wniosek ten powinien zostać złożony „we właściwym terminie”, nawet gdy czynność ta nie może wywołać zamierzonego skutku prawnego.
Czy jeden wierzyciel wystarczy, aby stwierdzić niewypłacalność dłużnika?
Możliwość ogłoszenia upadłości w przypadku, gdy przedsiębiorca jest dłużnikiem tylko jednego wierzyciela od lat budzi wątpliwości, a co za tym idzie, spory w doktrynie i rozbieżności judykaturze. Problem ten zauważył m.in. M. Jakubowski wyjaśniając, że już „Na tle dawnego prawa upadłościowego sporne było zagadnienie, czy można ogłosić upadłość przy istnieniu tylko jednego wierzyciela (za takim stanowiskiem opowiadali się m.in.: A. Torbus (…) P. Nazarewicz (…); odmiennie: uch. SN z dnia 27 maja 1993 r., III CZP 61/93 (…)A. Magnuszewski (…), Z. Fenichel (…),J. Brol (…)” [2].
Zdaniem M. Jakubowskiego „Wydaje się, że (…) obecnie nie może budzić wątpliwości, iż w prawie upadłościowym i naprawczym unormowane jest <<wspólne>> dochodzenie roszczeń wierzycieli, a zatem ogłoszenie upadłości w sytuacji, gdy istnieje tylko jeden wierzyciel, nie wchodzi w grę (jest bezzasadne)”[3]. Z poglądem tym zgadzają się A. Kozyra i A. Młynarska[4], podobne stanowisko wyrażone zostało również w wyroku Sądu Najwyższego z 22 czerwca 2010 roku[5].
Przedstawiony wyżej pogląd nadal nie jest podzielany jednolicie, przykładowo Naczelny Sąd Administracyjny w jednym ze swych orzeczeń stwierdził, że „z niewypłacalnością dłużnika, o czym jest mowa art. 10 i art. 11 u.p.u.n., mamy również do czynienia, gdy dłużnik nie zaspakaja jednego tylko wierzyciela”[6]. Podobny pogląd można spotkać również w orzecznictwie sądów powszechnych[7].
WSA we Wrocławiu pyta, czy należy dokonywać czynności, które nie mogą być skuteczne?
Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu dostrzegł, że wobec przedstawionych wątpliwości może dojść do sytuacji, w której „Członek zarządu osoby prawnej mający wielu wierzycieli może ochronić się przed odpowiedzialnością solidarną poprzez złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w momencie niewypłacalności (…) W zdecydowanie gorszej sytuacji jest członek zarządu osoby prawnej mający jednego wierzyciela, który pomimo dokonywania aktów staranności, nie może uwolnić się od takiej odpowiedzialności – brak podstaw prawnych na gruncie prawa insolwencyjnego”[8]. Wobec tego WSA we Wrocławiu postanowił przedstawić Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej pytanie prejudycjalne: czy brak możliwości złożenia skutecznego wniosku o ogłoszenie upadłości jest zgodny z art. 193, art. 205, art. 273 dyrektywy Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej[9] w zw. z art. 325 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej[10] oraz zasadą równości wobec prawa i zasadę niedyskryminacji wynikającą z art. 20 i art. 21 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej[11].
TSUE: Niewypłacalność ma miejsce również wówczas, gdy dłużnik nie może złożyć skutecznego wniosku
Po rozpoznaniu sprawy Trybunał Sprawiedliwości wydał przywołany na wstępie wyrok w sprawie C-278/24, z którego wynika, że były członek zarządu, w celu uwolnienia się od odpowiedzialności za zaległości zarządzanej przez niego spółki, nie może ograniczyć się do podniesienia, że w chwili stwierdzenia trwałej niewypłacalności tej spółki jedynym wierzycielem tej spółki był Skarb Państwa.
W uzasadnieniu wyroku TS wyjaśnił, że „Prawdą jest, iż wedle wskazań sądu odsyłającego członek lub były członek zarządu spółki posiadającej tylko jednego wierzyciela nie ma możliwości zwolnienia z odpowiedzialności solidarnej w następstwie złożenia 'skutecznie’ takiego wniosku, w szczególności ze względu na to, że wniosek ten zostanie odrzucony przez sąd właściwy w sprawach upadłościowych”. Niemniej TSUE podkreślił, że „(…) samo złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości, a nie wynik postępowania wszczętego poprzez złożenie tego wniosku, wystarczy, aby uznać, że członek lub były członek zarządu danej spółki wypełnił swoje zobowiązania (…) niezależnie od liczby wierzycieli tej spółki”.
Wnioski
Członkowie zarządów osób prawnych powinni zdawać sobie sprawę z ryzyka ich osobistej odpowiedzialności za zaległości podatkowe kierowanych spółek. W szczególności z mocy art. 116 § 1 pkt 1 lit b ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa[12] za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, prostej spółki akcyjnej, prostej spółki akcyjnej w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu nie wykazał, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy. Warto przy tym zauważyć, że odpowiedzialność osób trzecich nie dotyczy tylko zaległości podatkowych, lecz także należności z tytułu składek[13], niepodatkowych należności budżetowych o charakterze publicznoprawnym[14] czy też innych zobowiązań o charakterze publicznoprawnym, do których stosuje się przepisy działu III Ordynacji podatkowej, czy też tylko art. 116 tej ustawy.
Orzeczenie TS nakazywałoby zatem stwierdzić, że dłużnik, który nie zaspakaja nawet jednego tylko wierzyciela, ale posiadającego znaczną wierzytelność, również powinien złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości, albowiem „Obligatoryjne oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości nie musi być równoznaczne z tezą, że wniosek o ogłoszenie upadłości nie został zgłoszony we właściwym czasie (…) Przesłanka zgłoszenia wniosku o upadłość we właściwym czasie podlega samodzielnej ocenie (…)”[15].
Brak zatem możliwości zgłoszenia skutecznego wniosku o ogłoszenie upadłości czy otwarcie postępowania upadłościowego nie oznacza, że nastąpiło to bez winy członka zarządu. Lektura orzeczenia TS nakazywałaby przyjąć, że stwierdzenie niewypłacalności powinno skutkować zgłoszeniem wniosku ogłoszenie upadłości lub otwarciem postępowania restrukturyzacyjnego nawet wówczas, gdy taki wniosek nie może wywrzeć zamierzonego skutku.
Właściwy czas na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego jest zatem inną instytucją prawną, niż prawo skutecznego żądania wszczęcia któregoś z tych postępowań. Stan niewypłacalności dłużnika powinien być przy tym analizowany „na bieżąco”[16], a zatem nie wystarczy zapoznanie się raz w roku ze sprawozdaniem finansowym, albowiem w świetle art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości[17] nie rzadziej niż na koniec miesiąca, sporządza się zestawienie obrotów i sald, które „(…) jest też określane mianem bilansu próbnego. Poprzedza ono bowiem sporządzenie sprawozdania finansowego”[18].
Członek zarządu powinien więc utrzymywać stały kontakt z pracownikami odpowiadającymi za kwestie finansowe, którzy powinni dostarczać mu aktualnych informacji co do wypłacalności kierowanej jednostki, a także osobami udzielającymi pomocy prawnej i eksperckiej, dzięki którym możliwe będzie podjęcie „we właściwym czasie” decyzji pozwalającej uniknąć mu odpowiedzialności osobistej za zaległości publicznoprawne zarządzanego podmiotu.
[1] https://curia.europa.eu/juris/documents.jsf?nat=or&mat=or&pcs=Oor&jur=C%2CT%2CF&num=C-278%252F24&for=&jge=&dates=&language=pl&pro=&cit=none%252CC%252CCJ%252CR%252C2008E%252C%252C%252C%252C%252C%252C%252C%252C%252C%252Ctrue%252Cfalse%252Cfalse&oqp=&td=%3BALL&avg=&lgrec=pl&page=1&lg=&cid=170480.
[2] Zob. A. Jakubecki, F. Zedler [w:] A. Jakubecki, F. Zedler, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, wyd. III, Warszawa 2011, art. 20. https://sip.lex.pl/#/commentary/587283789/95911/jakubecki-andrzej-zedler-feliks-prawo-upadlosciowe-i-naprawcze-komentarz-wyd-iii?keyword=jednego&unitId=passage_10027 (dostęp: 2025-06-11 14:06)
[3] Zob. A. Jakubecki, F. Zedler [w:] A. Jakubecki, F. Zedler, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, wyd. III, Warszawa 2011, art. 20. https://sip.lex.pl/#/commentary/587283789/95911/jakubecki-andrzej-zedler-feliks-prawo-upadlosciowe-i-naprawcze-komentarz-wyd-iii?keyword=jednego&unitId=passage_10027 (dostęp: 2025-06-11 14:06)
[4] Zob. A. Kozyra, A. Młynarska, Upadłość spółki kapitałowej, 2024.
[5] Zob. wyro SN z 22.6.2010 r., IV CNP 95/09, Legalis.
[6] Zob. wyrok NSA z 30.06.2023 r., III FSK 2254/21, LEX nr 3636724. Zob. również: wyrok NSA z dnia: 1 lutego 2019 r., II FSK 3042/18; 10 stycznia 2017 r. II FSK 3737/14; 23 października 2018 r. II FSK 3005/16; 28 kwietnia 2017 r., I FSK 1624 i 1625/15.
[7] Zob. wyrok SA w Szczecinie z 9.7.2015 r., III AUa 877/14, Legalis.
[8] Zob. postanowienie WSA we Wrocławiu z 31.01.2024 r., I SA/Wr 966/22, LEX nr 3699282.
[9] Dz. U. UE. L. z 2006 r. Nr 347, str. 1 z późn. zm.
[10] Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2 z późn. zm.
[11] Dz. U. UE. C. z 2016 r. Nr 202, str. 389.
[12] T.j. Dz. U. z 2025 r. poz. 111 z późn. zm.
[13] Zob. art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2025 r. poz. 350).
[14] Zob. art. 67 ust. 1 w zw. z art. 60 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1530 z późn. zm.).
[15] Postanowienie SN z 27.01.2022 r., II USK 356/21, LEX nr 3397272.
[16] Zob. wyrok NSA z 5.07.2024 r., III FSK 1102/23, LEX nr 3765458.
[17] T.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 120 z późn. zm.
[18] Zob. M. Hass-Symotiuk [w:] Ustawa o rachunkowości. Komentarz, wyd. VIII, red. T. Kiziukiewicz, Warszawa 2021, art. 18. https://sip.lex.pl/#/commentary/587591597/635575/kiziukiewicz-teresa-red-ustawa-o-rachunkowosci-komentarz-wyd-viii?cm=URELATIONS (dostęp: 2025-05-26 16:07)
Autor:
Dr nauk prawnych Jacek Drosik